โรคอ้วนในเด็ก (Childhood Obesity)

เลือกหัวข้อที่อ่าน

• สาเหตุและปัจจัยเสี่ยงของโรคอ้วนในเด็ก
• ภาวะแทรกซ้อนของโรคอ้วนในเด็ก
• วิธีตรวจวินิจฉัยโรคอ้วนในเด็ก
• วิธีการรักษาโรคอ้วนในเด็ก
• การดูแลและจัดการกับโรคอ้วนในเด็ก
• คำแนะนำจากแพทย์โรงพยาบาลเมดพาร์ค

โรคอ้วนในเด็ก

โรคอ้วนในเด็ก คือภาวะที่เกิดขึ้นเมื่อเด็กได้รับพลังงานจากอาหารมากกว่าที่ร่างกายต้องการ และมีการเผาผลาญพลังงานน้อย ทำให้พลังงานส่วนเกินสะสมในเซลล์ไขมัน (adipose cells) จนทำให้เด็กมีน้ำหนักตัวเกินมาตรฐาน โรคอ้วนในเด็กไม่เพียงแต่เสี่ยงต่อการเกิดโรคเรื้อรังเช่น โรคเบาหวาน ความดันโลหิตสูง และภาวะไขมันในเลือดสูงเท่านั้น แต่ยังอาจมีผลกระทบต่อสุขภาพจิต เช่น ความมั่นใจในตัวเองต่ำ และเพิ่มความเสี่ยงต่อภาวะซึมเศร้า

เมื่อไรที่ควรพบแพทย์

หากคุณกังวลว่าบุตรหลานอาจมีน้ำหนักเกินหรือมีภาวะโรคอ้วน ควรพบแพทย์เพื่อประเมินการเจริญเติบโตและพัฒนาการของเด็ก แพทย์จะทำการตรวจสอบและเปรียบเทียบกับกราฟแสดงเกณฑ์การเจริญเติบโตที่เหมาะสมตามอายุ

สาเหตุและปัจจัยเสี่ยงของโรคอ้วนในเด็ก: สาเหตุหลักที่ทำให้เด็กมีน้ำหนักเกิน

การเกิดโรคอ้วนในเด็กสามารถมีสาเหตุมาจากหลายปัจจัยที่เกี่ยวข้อง ซึ่งรวมถึงพฤติกรรมการรับประทานอาหาร การออกกำลังกาย และปัจจัยทางพันธุกรรม ดังนี้:

• การรับประทานอาหารที่มีแคลอรีสูง: การทานอาหารฟาสต์ฟู้ด ขนมหวาน และน้ำหวานบ่อยครั้ง เป็นหนึ่งในสาเหตุหลักที่ทำให้เด็กมีน้ำหนักเกิน เนื่องจากอาหารเหล่านี้มีพลังงานสูง
• การขาดการออกกำลังกาย: เด็กที่ไม่ค่อยเคลื่อนไหวร่างกายหรือออกกำลังกายมีโอกาสที่จะเป็นโรคอ้วน เนื่องจากร่างกายไม่สามารถเผาผลาญพลังงานได้เพียงพอ การนั่งดูโทรทัศน์หรือเล่นวิดีโอเกมเป็นเวลานานอาจเพิ่มความเสี่ยงของการเกิดโรคอ้วน
• ปัจจัยทางพันธุกรรมและสิ่งแวดล้อมในครอบครัว: หากสมาชิกในครอบครัวมีน้ำหนักตัวเกินหรือมีโรคอ้วน เด็กจะมีโอกาสที่จะเป็นโรคอ้วนเช่นกัน โดยเฉพาะในบ้านที่มีพฤติกรรมการรับประทานอาหารที่มีแคลอรีสูง และไม่ส่งเสริมการออกกำลังกาย
• ปัจจัยทางจิตใจ: ความเครียดหรือปัญหาทางจิตใจอาจทำให้เด็กหันไปใช้การรับประทานอาหารเพื่อลดความเครียด ซึ่งอาจเพิ่มความเสี่ยงในการเป็นโรคอ้วน
• ปัจจัยทางสังคมและเศรษฐกิจ: ครอบครัวที่มีรายได้น้อยอาจเลือกซื้ออาหารแปรรูปที่ราคาถูกและเก็บได้นาน ซึ่งมักมีน้ำตาลและโซเดียมสูง พื้นที่ที่ขาดแคลนสำหรับการออกกำลังกาย เช่น สวนสาธารณะหรือสนามกีฬา ก็เป็นอุปสรรคที่ทำให้เด็กไม่สามารถสร้างนิสัยการออกกำลังกายได้
• การใช้ยาบางชนิด: ยาบางประเภท เช่น Prednisolone, Lithium, Amitriptyline, และ Propranolol อาจเพิ่มความเสี่ยงในการเกิดโรคอ้วนในเด็ก

การตระหนักถึงสาเหตุและปัจจัยเสี่ยงเหล่านี้สามารถช่วยในการป้องกันและจัดการกับโรคอ้วนในเด็กได้ตั้งแต่เนิ่น ๆ

ภาวะแทรกซ้อนของโรคอ้วนในเด็ก: ผลกระทบที่ควรรู้

โรคอ้วนในเด็กไม่เพียงแต่ส่งผลกระทบต่อร่างกายเท่านั้น แต่ยังส่งผลต่อสุขภาพจิตและอารมณ์ของเด็กด้วย โดยภาวะแทรกซ้อนจากโรคอ้วนในเด็กมีทั้งทางร่างกายและทางสังคม ดังนี้:

ภาวะแทรกซ้อนทางร่างกายจากโรคอ้วนในเด็ก:

• โรคเบาหวานชนิดที่ 2: เด็กที่มีโรคอ้วนมีความเสี่ยงสูงต่อการเป็นโรคเบาหวานชนิดที่ 2 ซึ่งสามารถส่งผลเสียต่อสุขภาพระยะยาว
• ภาวะไขมันในเลือดสูงและความดันโลหิตสูง: ภาวะเหล่านี้เพิ่มความเสี่ยงต่อโรคหัวใจวายและโรคหลอดเลือดสมองในอนาคต
• อาการปวดข้อ: โดยเฉพาะสะโพกและเข่า เนื่องจากน้ำหนักตัวที่มากเกินไป ซึ่งอาจทำให้กระดูกขาโก่งผิดรูป
• ปัญหาทางเดินหายใจ: เช่น โรคหอบหืดและภาวะหยุดหายใจขณะนอนหลับ ซึ่งสามารถทำให้การหายใจลำบาก
• โรคไขมันพอกตับ (NAFLD): การสะสมของไขมันในตับอาจนำไปสู่ปัญหาสุขภาพตับ
• กลุ่มอาการถุงน้ำรังไข่หลายใบ: โรคนี้อาจส่งผลกระทบต่อสุขภาพของเด็กผู้หญิงในระยะยาว
• โรคซึมเศร้า: เด็กที่มีน้ำหนักเกินหรือโรคอ้วนอาจเสี่ยงต่อภาวะซึมเศร้า

ภาวะแทรกซ้อนทางสังคมและอารมณ์:

• ความมั่นใจในตนเองต่ำ: เด็กที่มีโรคอ้วนอาจถูกล้อเลียนหรือถูกแกล้ง ส่งผลให้เด็กมีความมั่นใจในตนเองต่ำ และอาจเสี่ยงต่อภาวะซึมเศร้าและความวิตกกังวล

การตรวจวินิจฉัยโรคอ้วนในเด็ก: วิธีการตรวจและการประเมิน

การที่เด็กมีน้ำหนักเกินมาตรฐานไม่หมายความว่าเป็นโรคอ้วนเสมอไป เนื่องจากเด็กแต่ละคนมีโครงสร้างร่างกายที่แตกต่างกันไป และการประเมินว่ามีน้ำหนักเกินหรือไม่นั้น ต้องใช้หลายวิธีในการตรวจสอบ โดยเฉพาะการวัดค่าดัชนีมวลกาย (BMI) เป็นเครื่องมือสำคัญในการประเมินภาวะโรคอ้วนในเด็ก

การตรวจวินิจฉัยโรคอ้วนในเด็ก:

1. การซักประวัติและตรวจร่างกาย
   • แพทย์จะคำนวณค่าดัชนีมวลกาย (BMI) และเปรียบเทียบกับกราฟการเจริญเติบโตเพื่อดูว่าน้ำหนักของเด็กเหมาะสมกับอายุและส่วนสูง
   • ตามเกณฑ์ของศูนย์ควบคุมโรคติดต่อสหรัฐ (CDC) การจำแนกระดับความรุนแรงของภาวะน้ำหนักเกินและโรคอ้วนมีดังนี้:
     • ภาวะน้ำหนักเกิน (Overweight): ค่าดัชนีมวลกายอยู่ระหว่างเปอร์เซ็นไทล์ที่ 85-94
     • ภาวะอ้วน (Obesity): ค่าดัชนีมวลกายตั้งแต่เปอร์เซ็นไทล์ที่ 95 ขึ้นไป
     • ภาวะอ้วนรุนแรง (Severe Obesity): ค่าดัชนีมวลกายตั้งแต่เปอร์เซ็นไทล์ที่ 99 ขึ้นไป
   • การประเมินจะรวมถึงการซักประวัติพฤติกรรมการรับประทานอาหาร การออกกำลังกาย และโรคประจำตัวของครอบครัว
2. การตรวจเลือด
   • การตรวจระดับไขมันในเลือด น้ำตาลในเลือด และการตรวจอื่น ๆ เพื่อหาความผิดปกติที่อาจเกี่ยวข้องกับโรคอ้วนในเด็ก
   • การตรวจหาภาวะฮอร์โมนที่ผิดปกติหรือโรคที่เกี่ยวข้อง

วิธีการรักษาโรคอ้วนในเด็ก

การรักษาโรคอ้วนในเด็กจะขึ้นอยู่กับอายุและภาวะแทรกซ้อนของโรคในเด็กแต่ละคน แพทย์มักแนะนำให้ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมและการรับประทานอาหารในบางกรณีอาจจำเป็นต้องใช้ยาหรือการผ่าตัดลดน้ำหนัก

1. แนวทางการรักษาเด็กที่มีค่าดัชนีมวลกายอยู่ระหว่างเปอร์เซ็นไทล์ที่ 85–94 (น้ำหนักเกิน)

สมาคมกุมารแพทย์แห่งอเมริกา (American Academy of Pediatrics) แนะนำให้เด็กที่มีอายุมากกว่า 2 ปี ที่มีน้ำหนักอยู่ในกลุ่มน้ำหนักเกิน ให้เข้าร่วมโปรแกรมรักษาน้ำหนักให้คงที่ ซึ่งจะทำให้เด็กได้รับสารอาหารที่เพียงพอต่อการเจริญเติบโต เมื่อน้ำหนักตัวคงที่แต่ส่วนสูงเพิ่มขึ้นจะทำให้ ค่าดัชนีมวลกายจะลดลง จนอยู่ในเกณฑ์ปกติ

2. แนวทางการรักษาสำหรับเด็กที่มีค่าค่าดัชนีมวลกายตั้งแต่เปอร์เซ็นไทล์ที่ 95 ขึ้นไป (ภาวะอ้วน)

1. การรักษาน้ำหนักให้คงเดิม (Weight Maintenance)
   สามารถนำมาใช้กับเด็กที่ยังมีอัตราการเพิ่มของความสูง โดยเฉพาะเด็กเล็กและเด็กที่กำลังเข้าสู่วัยรุ่น ระดับโรคอ้วนไม่อยู่ในเกณฑ์โรคอ้วนรุนแรง (Morbid Obesity) และไม่มีภาวะแทรกซ้อน 
2. การลดน้ำหนัก
   จะใช้กับผู้ป่วยที่มีน้ำหนักมาก ภาวะอ้วนรุนแรง มีภาวะแทรกซ้อนที่ควบคุมไม่ได้ หรือผู้ป่วยอยู่ในวัยที่การเพิ่มขึ้นของส่วนสูงชะลอตัวแล้ว

3. การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการรับประทานอาหาร 

• เลือกรับประทานผักและผลไม้ให้มากขึ้น ลดการรับประทานขนมขบเคี้ยวและอาหารแปรรูป เช่น คุกกี้ เค้ก ซึ่งมีปริมาณน้ำตาล ไขมัน และแคลอรีสูง
• จำกัดการดื่มเครื่องดื่มที่มีน้ำตาล รวมถึงน้ำผลไม้ที่มีการเติมน้ำตาล เพราะอาจทำให้เด็กรู้สึกอิ่มเร็วและรับประทานอาหารที่มีประโยชน์น้อยลง
• หลีกเลี่ยงอาหารจานด่วน เพราะมักมีไขมันและแคลอรีสูง ซึ่งเป็นปัจจัยสำคัญที่ทำให้น้ำหนักตัวเพิ่มขึ้น
• หลีกเลี่ยงการรับประทานอาหารขณะดูโทรทัศน์ ใช้คอมพิวเตอร์ หรือเล่นวิดีโอเกม ซึ่งอาจทำให้เด็กกินเร็วเกินไปและไม่รู้ตัวว่ารับประทานอาหารมากเกินความจำเป็น หากเป็นไปได้ควรรับประทานอาหารพร้อมกันทั้งครอบครัว เพื่อให้ครอบครัวได้มีเวลาพูดคุยและแบ่งปันเรื่องราวในแต่ละวัน 

4. การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมและส่งเสริมการขยับร่างกาย

• จำกัดการใช้เวลาหน้าจอไม่ให้เกินวันละ 2 ชั่วโมง และสำหรับเด็กที่อายุต่ำกว่า 2 ปี ไม่ควรให้ดูโทรทัศน์ คอมพิวเตอร์ แท็บเล็ต หรือสมาร์ตโฟนโดยสิ้นเชิง
• ส่งเสริมให้เด็กทำกิจกรรมที่มีการเคลื่อนไหว เช่น เล่นซ่อนแอบ วิ่งไล่จับ หรือกระโดดเชือก ซึ่งเป็นกิจกรรมที่ช่วยเผาผลาญพลังงานและเสริมสร้างสมรรถภาพทางกาย
• ให้เด็กทำกิจกรรมที่ชอบ หากเด็กมีความสนใจด้านศิลปะ อาจพาไปเดินชมธรรมชาติและเก็บใบไม้หรือก้อนหินมาทำงานประดิษฐ์ หากเด็กชอบปีนป่าย ควรพาไปสนามเด็กเล่นที่มีเครื่องเล่นปีนป่ายหรือกำแพงปีนเขา

5. การใช้ยาในการรักษาโรคอ้วนในเด็ก

แพทย์อาจพิจารณาสั่งจ่ายยาเพื่อลดน้ำหนักให้กับเด็กและวัยรุ่นบางรายที่มีภาวะโรคอ้วนรุนแรงหรือมีภาวะแทรกซ้อน แต่การรับประทานยามักไม่ใช่วิธีรักษาหลักแต่เป็นส่วนหนึ่งของแผนการรักษาโดยรวม

6. การผ่าตัดลดน้ำหนัก

การผ่าตัดลดน้ำหนักอาจเป็นทางเลือกสำหรับวัยรุ่นที่มีภาวะอ้วนรุนแรงและไม่สามารถลดน้ำหนักได้ด้วยการปรับพฤติกรรม แต่การผ่าตัดย่อมมีความเสี่ยงและภาวะแทรกซ้อนในระยะยาว ผู้ปกครองควรปรึกษาแพทย์เพื่อพิจารณาข้อดีและข้อเสียก่อนตัดสินใจ

ทั้งนี้แพทย์อาจแนะนำให้ผ่าตัดหากน้ำหนักตัวของเด็กส่งผลกระทบต่อสุขภาพมากกว่าความเสี่ยงที่อาจเกิดจากการผ่าตัด นอกจากนี้เด็กจำเป็นต้องเข้ารับการประเมินโดยทีมแพทย์เฉพาะทาง ได้แก่ แพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านโรคอ้วนในเด็ก ศัลยแพทย์ นักจิตวิทยา และนักกำหนดอาหาร 

อย่างไรก็ตามการผ่าตัดลดน้ำหนักไม่ใช่วิธีการรักษาที่เห็นผลได้ทันที และไม่สามารถรับประกันได้ว่าจะสามารถลดน้ำหนักส่วนเกินหรือรักษาน้ำหนักให้อยู่ในเกณฑ์ที่เหมาะสมในระยะยาวได้หรือไม่ ผู้เข้ารับการผ่าตัดยังจำเป็นต้องปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการรับประทานอาหารและออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ

การป้องกันโรคอ้วนในเด็ก: วิธีการที่ช่วยลดความเสี่ยง

การป้องกันโรคอ้วนในเด็กเป็นสิ่งสำคัญที่สามารถทำได้ตั้งแต่ช่วงแรกของชีวิต เพื่อส่งเสริมการเจริญเติบโตและพัฒนาการที่ดีของเด็ก รวมถึงการลดความเสี่ยงจากการเกิดโรคอ้วนในอนาคต โดยมีวิธีการป้องกันที่สำคัญดังนี้:

1. การเลี้ยงลูกด้วยนมแม่อย่างเดียวจนถึงอายุ 6 เดือน
   การเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ไม่เพียงแต่ช่วยให้เด็กได้รับสารอาหารที่เหมาะสม แต่ยังช่วยเสริมสร้างภูมิคุ้มกัน และป้องกันโรคอ้วนในอนาคต
2. การส่งเสริมให้เด็กทำกิจกรรมที่สนุกสนานและได้ขยับร่างกายทุกวัน
   กิจกรรมทางกายเป็นสิ่งสำคัญที่ช่วยให้เด็กใช้พลังงานและลดความเสี่ยงจากการเกิดโรคอ้วน การเล่นหรือการออกกำลังกายทุกวันจะช่วยพัฒนาสุขภาพร่างกาย
3. การจำกัดเวลาหน้าจอให้น้อยกว่า 2 ชั่วโมงต่อวัน
   การใช้เวลาหน้าจอนานเกินไปอาจส่งผลให้เด็กขาดการเคลื่อนไหวร่างกาย การจำกัดเวลาหน้าจอจะช่วยลดพฤติกรรมการนั่งนิ่งและส่งเสริมให้เด็กออกกำลังกายมากขึ้น
4. การปลูกฝังพฤติกรรมการรับประทานอาหารที่มีประโยชน์
   ควรสอนเด็กให้เลือกทานอาหารที่มีคุณค่าทางโภชนาการ เช่น ผัก ผลไม้ และอาหารที่ไม่มีสารกันบูดหรือแปรรูป และหลีกเลี่ยงเครื่องดื่มที่มีน้ำตาลสูง

หากผู้ปกครองมีข้อสงสัยเกี่ยวกับการป้องกันโรคอ้วนในเด็ก หรือการดูแลพฤติกรรมการรับประทานอาหาร สามารถปรึกษากุมารแพทย์เพื่อขอคำแนะนำที่เหมาะสมกับการเจริญเติบโตของบุตรหลาน

การดูแลและจัดการกับโรคอ้วนในเด็ก: วิธีการที่ช่วยลดความเสี่ยง

การดูแลโรคอ้วนในเด็กเป็นกระบวนการที่ต้องคำนึงถึงหลายปัจจัย เช่น พฤติกรรมการรับประทานอาหาร การออกกำลังกาย และการสร้างสุขลักษณะที่ดีในครอบครัว นี่คือแนวทางในการจัดการโรคอ้วนในเด็กที่ควรพิจารณา:

• มุ่งเน้นการดูแลสุขภาพแทนการลดน้ำหนัก: ครอบครัวควรพูดคุยเรื่องน้ำหนักตัวกับบุตรหลานด้วยความเข้าใจ โดยไม่ตัดสินและเปิดโอกาสให้เด็กได้แสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับความกังวลของตัวเอง
• เป็นตัวอย่างที่ดีในการรับประทานอาหารและการออกกำลังกาย: ครอบครัวควรเป็นแบบอย่างที่ดีในการเลือกอาหารที่มีประโยชน์และการออกกำลังกาย เพื่อส่งเสริมให้เด็กเห็นความสำคัญของสุขภาพ
• ลดเวลานั่งนิ่ง เช่น การดูทีวีและเล่นวิดีโอเกม: ควรจัดกิจกรรมที่ส่งเสริมการเคลื่อนไหว เช่น การเดิน ปั่นจักรยาน หรือการว่ายน้ำ เพื่อลดเวลาที่ใช้ในการนั่งนิ่ง
• เข้านอนตรงเวลาเพื่อสุขภาพการนอนที่ดี: การนอนตามเวลาจะช่วยให้บุตรหลานมีสุขลักษณะนิสัยการนอนที่ดีและสนับสนุนการเจริญเติบโต
• จัดเตรียมอาหารที่หลากหลายและดีต่อสุขภาพ: การเลือกอาหารที่ดีต่อสุขภาพจะช่วยให้บุตรหลานได้เรียนรู้วิธีการเลือกอาหารที่เหมาะสม
• ให้บุตรหลานมีส่วนร่วมในการเลือกซื้อของและเตรียมอาหาร: การให้เด็กมีส่วนร่วมในการเตรียมอาหารจะช่วยให้เด็กเข้าใจโภชนาการและมีความภูมิใจในการเลือกอาหาร
• เคี้ยวอาหารให้ละเอียดและรับประทานอย่างช้า ๆ: ช่วยให้ร่างกายมีเวลาในการรับรู้ถึงความอิ่มและลดโอกาสในการรับประทานอาหารมากเกินไป
• รับประทานอาหารร่วมกันเป็นครอบครัว: การรับประทานอาหารร่วมกันช่วยสร้างเวลาคุณภาพและลดความเครียดจากมื้ออาหาร
• ไม่ให้ขนมหวานหรืออาหารเป็นรางวัล: การใช้ขนมหวานหรืออาหารเป็นรางวัลอาจส่งผลให้เด็กเชื่อมโยงอาหารกับการให้รางวัล แทนที่จะมองอาหารเป็นสิ่งที่มีประโยชน์

คำแนะนำจากแพทย์โรงพยาบาลเมดพาร์ค

โรคอ้วนในเด็ก เกิดจากหลายปัจจัย ทั้งพันธุกรรม พฤติกรรมการรับประทานอาหาร การขาดการออกกำลังกาย รวมถึงปัจจัยด้านสิ่งแวดล้อม หากกังวลว่าบุตรหลานอาจมีภาวะอ้วน ควรปรึกษากุมารแพทย์เพื่อประเมินการเจริญเติบโต ภาวะโภชนาการ พฤติกรรมการใช้ชีวิต และความเสี่ยงต่อภาวะแทรกซ้อน พร้อมรับคำแนะนำในการดูแลสุขภาพให้เหมาะสมกับวัย